Giurgia and the Greek vlachs - History - by Mavrommati Vaso
Ιστορικά στοιχεία

Γέφυρα Μπέλεϋ στην είσοδο του χωριού

Όπως συμβαίνει με τα περισσότερα χωριά της Πίνδου, έτσι και για την Τζούρτζια δεν γνωρίζουμε πότε πρωτοκατοικήθηκε και από ποιον. Από τις χρονολογίες όμως των εκκλησιών Αγ. Γεωργίου και Αγ. Παρασκευής, που παραθέτουμε και πιο κάτω, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι στις αρχές του 17ου αιώνα (1600) η Τζούρτζια ήταν ήδη ένα οργανωμένο χωριό.

Ας δούμε επιγραμματικά τι γνωρίζουμε για το χωριό μας:

  • Κατά το 1790 οι Τζουρτζιώτες αυτοεξορίστηκαν για περίπου 30 χρόνια για να γλιτώσουν από τη μανία του Αλή Πασά. Επέστρεψαν στο χωριό λίγο μετά το 1822. Την ίδια τύχη είχαν τα περισσότερα χωριά του Ασπροποτάμου τα οποία εκείνα τα χρόνια κυριολεκτικά ερήμωσαν. Η κατάρα του Μίχα σχετίζεται με το παραπάνω γεγονός. Το τσελιγκάτο των Μιχαίων δεν επέστρεψε μαζί με τους υπόλοιπους αλλά πολλά χρόνια αργότερα, οι Τζουρτζιώτες όμως δεν τους επέτρεψαν την επανεγκατάσταση γιατί τα λιβάδια δεν επαρκούσαν για όλα τα κοπάδια, οι Μιχαίοι αποχώρησαν αλλά άφησαν την κατάρα τους στην Τζούρτζια.
  • Η παλαιότερη εκκλησία του χωριού, ο Αγ. Γιώργης, πρωτοαγιογραφήθηκε το 1790, ανακατασκευάστηκε το 1808, επεκτάθηκε με την προσθήκη του γυναικωνίτη το 1891.
  • Τον Σεπτέμβριο του 1872 ολοκληρώθηκε το Δημοτικό σχολείο του χωριού, όπως φανερώνει ο εντοιχισμένος σ' αυτό λίθος. Στην Τζούρτζια υπάρχουν δυο πετρόκτιστα κτίρια σε άριστη κατάσταση που λειτούργησαν ως σχολεία κάποτε. Η ύπαρξη σχολείων τόσο στην Τζούρτζια όσο και στα υπόλοιπα χωριά του Ασπροποτάμου οφείλονταν στην παραμονή των κατοίκων για μεγάλο διάστημα στα ορεινά. Τα σχολεία λειτουργούσαν κατά τη διάρκεια του θέρους και ενίσχυαν τη μόρφωση των παιδιών.  Ένα καλοκαίρι έστειλε και η γιαγιά μου τον πατέρα μου....
  • Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας (1881) η μικρότερη διοικητική διαίρεση ήταν οι Δήμοι. Ο Ασπροπόταμος σαν γενικότερη περιοχή, καλυπτόταν από τους παρακάτω Δήμους με τους αντίστοιχους οικισμούς (σε παρένθεση οι παλιές ονομασίες).
    • ΑΘΑΜΑΝΩΝ: Δροσοχώρι (Τυφλοσέλι), Δέση (Δέση), Αγ. Νικόλαος (Καμνάι), Αθαμανία (Μουτσιάρα), Γαρδίκι (Γαρδίκι), Αγ. Παρασκευή (Τζούρτζια)
    • ΛΑΚΜΩΝΟΣ: Ανθούσα (Λεπενίτσα), Κατάφυτο (Κότορη), Στεφάνι (Σκληνιάσα), Χαλίκι (Χαλίκι)
    • ΧΑΛΚΙΔΟΣ ΠΑΡ' ΑΣΠΡΟΠΟΤΑΜΩ: Αηδόνα (Αϊβάν), Γλυκομηλέα (Περλιάγκο), Δολιανά (Δολιανά), Καλλιρόη (Βελίτσαινα), Καλογριανή (Καλογριανή), Κλινός (Κλεινοβός), Κρανέα (Κρανιά), Πολυθέα (Δραγοβίστι), Χρυσομηλέα (Άνω Περλιάγκο)
    • ΚΟΘΩΝΙΩΝ: Αρματωλικό (Μπούκουρη), Βαλκάνο (Κασνέσι - Βιτσίστα), Κορυφή (Κορυφή), Λιβαδοχώρι (Γκιόνθι)
  • Το 1893 ιδρύθηκε ο ιστορικός σύλλογος Φ.Α.Τ.Α. "Φιλεκπαιδευτική Αδελφότητα Τζούρτζιας Αθαμανίας", ένας από τους αρχαιότερους συλλόγους της χώρας.
  • Το 1896 κτίστηκε ο ναός της Αγίας Παρασκευής, σημερινή μητρόπολη του χωριού, πάνω σε αρχαιότερο κτίσμα του 1788. Την έχτισε ο πρωτομάστορας Σταυρούλας από τα Πράμαντα Ιωαννίνων ο οποίος χρειάστηκε 3 χρόνια για την ολοκλήρωσή της. Οι πλάκες της σκεπής της μεταφέρονταν με ανθρώπους και ζώα από τη θέση Μπαλτς κοντά στους Αγ. Αποστόλους, η δε πέτρα από τη θέση Κύρκου στον παλαιό δρόμο Τζούρτζιας - Γαρδικίου.

Στις φωτογραφίες που ακολουθούν παρουσιάζονται οι δυο λίθινες εντοιχισμένες πλάκες της Αγίας Παρασκευής. Στην πρώτη είναι γραμμένη η χρονολογία Ιούνιος 1788 και στη δεύτερη 1896 και η Τζούρτζια γραμμένη ως Τζώρτζια. 

   

  • Ο πλάτανος που δεσπόζει στην πλατεία του χωριού ανήκει στα τέλη του περασμένου αιώνα (1897).
  • Το 1912 έγινε η αρχική αναγνώριση της Κοινότητας Τζούρτζιας προερχόμενης από τον τέως Δήμο Αθαμάνων, με έδρα την Τζούρτζια. To 1955 η κοινότητα μετονομάστηκε σε Αγ. Παρασκευή. Το 1998 με το σχέδιο Καποδίστριας δημιουργήθηκε η Διευρυμένη Κοινότητα Ασπροποτάμου που συμπεριλάμβανε τα χωριά Χαλίκι, Ανθούσα, Κατάφυτο, Μηλιά, Πολυθέα, Δολιανά, Αγ. Παρασκευή, Καλλιρόη, Κρανιά, Στεφάνιο.Τέλος, από το 2010 η Τζούρτζια και όλα τα χωριά της Δ.Κ. Ασπροποτάμου ανήκουν στον Δήμο Καλαμπάκας.
  • Η οδική σύνδεση των χωριών του Ασπροποτάμου με την Καλαμπάκια άρχισε να συζητείται το 1930, να ξεκινά γύρω στο 1950, και η ασφαλτόστρωση να τελειώνει στις μέρες μας με την ολοκλήρωση και του τελευταίου τμήματος προς το Στεφάνι. Για να φτάσετε στην Τζούρτζια περνάτε δυο γέφυρες μπέλεϋ, την γέφυρα Λουπ που κατασκευάστηκε το 1961 και την τζουρτιζώτικη του 1979.
  • Μέχρι και το τέλος της δεκαετίας του '80 η Τζούρτζια δεν είχε δίκτυο νερού, ηλεκτρικού και σταθερής τηλεφωνίας. Το νερό συνδέθηκε το 1982-83, το ηλεκτρικό το 1982 και η τηλεφωνία το 1987.

  • Παραδοσιακό πετρόκτιστο σπίτι του 1921Τα σημερινά παλαιά πέτρινα κτίσματα του χωριού έχουν ηλικία γύρω στα 100 χρόνια, παλαιότερα χρησιμοποιούσαν πηλό για τις καλύβες τους, υλικό που φθείρεται εύκολα.
  • Τα βλαχοχώρια ήταν ανέκαθεν τόποι θερινής κατοικίας. Οι Βλάχοι ξεκινούσαν για τα βουνά περίπου του Αγ. Γεωργίου μόλις έλιωναν τα χιόνια και άφηναν τα χωριά τους για τον κάμπο του Αγ. Δημητρίου, με ελάχιστες εξαιρέσεις. Αυτό οφείλονταν στο ότι η πλειοψηφία των κατοίκων ήταν βοσκοί (οι μετακινήσεις τους ορίζονταν από την ύπαρξη ή μη τροφής για τα ζώα τους) και τυροκόμοι (παρήγαγαν τα νοστιμότατα και εύοσμα κεφαλοτύρια).
  • Η άνοδος στα χωριά ήταν ένα ταξίδι αρκετών ημερών. Οι τσοπάνηδες με τα κοπάδια ξεκινούσαν από τον κάμπο και σιγά σιγά ανέβαιναν προς τα βουνά. Οι πιο εύπορες οικογένειες  έρχονταν με τον μουτζούρη (το τραίνο) μέχρι την Καλαμπάκα και από εκεί τους αναλάμβαναν οι κυριατζήδες με τα στολισμένα μουλάρια τους. Διανυκτέρευαν στα χάνια (ξύλινα πατάρια με στοιχειώδεις για την εποχή ανέσεις) ή έκαναν κονάκια κάτω από τα δέντρα. Από την Καλαμπάκα ακολουθούσαν πορεία δυτικά. Αν η Σαλαμπριά (Πηνειός) ήταν φουσκωμένη περνούσαν από το χωριό Σαρακίνα όπου υπήρχε τοξωτό γεφύρι, αλλιώς πήγαιναν απευθείας στο χωριό Πρεβέντα (Διάβα) όπου υπήρχε το χάνι του Κουτσιλιά. Έκαναν την πρώτη διανυκτέρευση στα Χάνια Σαμαρά και την επομένη ανέβαιναν προς το τοπωνύμιο Γκούρα (στόμα στα βλάχικα, γιατί έβγαινε ολόκληρο ποτάμι από το βράχο) πάνω από το χωριό Κλεινοβό και απέναντι από την Καστανιά. Συνέχιζαν προς το τοπωνύμιο Λάπκα (Παγόδα) και μέσω της διαδρομής Ρέματα έφταναν στο Κουκουφλί όπου έκαναν και τη δεύτερη διανυκτέρευση. Βλαχόστρατα κοντά στη ΜουτσάραΣυνήθως κάνανε δυο στάσεις, μια το μεσημέρι και μια το βράδυ. Τα διαστήματα των στάσεων εξαρτιόνταν από τις καιρικές συνθήκες και την αντοχή ανθρώπων και ζώων. Το πιο δύσκολο κομμάτι ήταν από Χάνια Σαμαρά έως Γκούρα διότι είχε όλο ανηφόρα αλλά το πιο επικίνδυνο ήταν από Γκούρα έως Ρέματα διότι είχε γκρεμό (είναι το σπανό βουνό που φαίνεται απέναντι από την Καστανιά). Το τριήμερο ταξίδι ήταν για τους παραθεριστές, οι κτηνοτρόφοι χρειάζονταν 10 ημέρες.
  • Διαβάστε ένα κείμενο της Μαρίας Ταμπακιώτη από σχετικό δρώμενο με τίτλο "Τα κονάκια των Τζουρτζιωτών" που παρουσιάστηκε από τη ΦΑΤΑ στα πλαίσια του 28ου Ανταμώματος Βλάχων, στην Καλαμπάκα, το καλοκαίρι 2012.
  • Παραδοσιακά, ήταν λίγες οι οικογένειες που ξεχειμώνιαζαν στο χωριό. Στην κατοχή (1941-44) λόγω των ειδικών συνθηκών έφτασαν τις 20 - 30, στον εμφύλιο πόλεμο (1944-49) έφυγαν όλοι.
  • Από τις αρχές του 1900 πολλοί Τζουρτζιώτες άρχισαν να μεταναστεύουν για ανεύρεση καλύτερων συνθηκών ζωής. Πολλοί κατέβηκαν στην Αθήνα όπου ασχολήθηκαν κάποιοι ως μικροπωλητές (κάστανα, χαλβά Φαρσάλων) και η πλειοψηφία με το εμπόριο τροφίμων (ονομαστά μπακάλικα - πρόδρομοι των μετέπειτα supermarket σε όλες τις συνοικίες της παλιάς Αθήνας) και αρκετοί έφτασαν μέχρι και την Αμερική όπου μάλιστα μαζί με άλλους Ασπροποταμίτες ίδρυσαν τον σύλλογο Aspropotamos Society. Φιλοπρόοδοι και εργατικοί κατάφεραν τα μέγιστα, τα κολοκαίρια επέστρεφαν έστω και για λίγες μέρες στο χωριό και πάντα συνεισέφεραν οικονομικά στα συντελούμενα έργα (χρηματοδότηση σχολείων, εκκλησιών κλπ).  Διαβάστε ένα πολύ όμορφο ανάγνωσμα για τους μετανάστες στην Αμερική και δείτε και έναν αναλυτικό κατάλογο με τους Τζουρτζιώτες μετανάστες σε όλο τον κόσμο (της Μαρίας Ταμπακιώτη - Σίμου).
  • Σήμερα Τζουρτζιώτες ζουν κυρίως στα Τρίκαλα, στην Αθήνα και στα Φάρσαλα ασκώντας ποικίλα επαγγέλματα. Όμως Τζουρτζιώτες θα συναντήσετε και στη Λάρισα, στο Δομοκό, στο Βόλο και στη Λαμία. Όσοι ασχολούνται με κτηνοτροφία και γεωργία ζουν στα χωριά του κάμπου Άγιος Δημήτρης Καρδίτσας, Φαρκαδώνα (Τζιότη) Καρδίτσας, Ξυλάδες (Γιανντσαχώρι) Φαρσάλων, Αμπελιά (Δεριγκλί) Φαρσάλων, Βελισιώτη Δομοκού, Θαυμακό (Σκάρμιτσα) και Ν. Μοναστήρι.
  • Τώρα πια που η πλειοψηφία των κατοίκων απασχολούνται σε επαγγέλματα της εποχής μας, η επιστροφή στα βλαχοχώρια γίνεται κατά τους θερινούς μήνες για να περάσουν ένα μέρος των διακοπών τους. Χρόνο με το χρόνο, βλέπουμε να συντηρούνται τα παλιά πετρόκτιστα σπίτια ή να χτίζονται καινούρια, τα δε καλοκαίρια (Ιούλιο - Αύγουστο) στα 400 περίπου σπίτια του χωριού μαζεύονται πάνω από 1500 άτομα. Με την εφαρμογή του Προγράμματος "Ι. Καποδίστριας", όλα τα χωριά της περιοχής άνθισαν. Έγιναν αξιόλογα έργα, όπως λιθοστρώσεις καλντεριμιών, αναπλάσεις, αναστηλώσεις, συντήρηση και βελτίωση του οδικού δικτύου.

Ακολουθούν φωτογραφίες και κείμενα καλών μας φίλων, που χρόνια τώρα εμπουλτίζουν το tamos με την ευγενική συνεισφορά τους. Τους ευχαριστούμε από καρδιάς.


Η φωτογραφία του Τζουρτζιώτη Δημ. Κούτσια ο οποίος σκοτώθηκε στη μάχη της Κρήτης το 1941 βρίσκεται στο Ναυτικό Μουσείο Χανίων και μας την έστειλε ο κ. Γεώργιος Ν. Σάρρος από την Κουτσούφλιανη (Παναγία) Καλαμπάκας.

 Δευτεροετής Εύελπις (Α.Μ. 3860)
Κούτσιας Δημήτριος του Κων.
Γεν. εις Τζούρτζα Τρικάλων 1919. Εφονεύθη 20 -5 -1941

Συμπληρωματικές πληροφορίες για τον Δημ. Κούτσια μπορείτε να διαβάσετε στο κείμενο των Κωνσταντίνα Κούτσια-Γαβαλά & Κατερίνα Γαβαλά.


Άλλη μια πληροφορία από τον αγαπητό κ. Γεώργιο Σάρρο από την Κουτσούφλιανη τον οποίο και ευχαριστούμε θερμά. Πρόκειται για ένα απόκομμα της εφημερίδας ΕΛΛΑΣ του 1919 που αναφέρεται στο θάνατο του Νικ. Χύμα, Τζουρτζιώτη μετανάστη στην Αμερική.



Διαβάστε ένα κείμενο του Χρήστου Λαϊάκη για τους Γερμανούς στην Τζούρτζια. Ακολουθούν δυο φωτογραφίες από το πλούσιο αρχείο του. Η πρώτη είναι μια αναμνηστική φωτογραφία που έβγαλε ο πατέρας του μόλις ντύθηκε στρατιώτης στον στρατώνα Τρικάλων, λίγο προτού φύγει για το μέτωπο το φθινόπωρο του 1940. Καθιστός δεξιά είναι ο πατέρας του Χρήστου, Στ.Λαϊάκης και αριστερά ο Γ.Μαλέσκος από την Πολυθέα. Όρθιος δεξιά είναι ο γιατρός Αχ. Καρανάσιος από το Γαρδίκι και αριστερά ένας ακόμα Γαρδικιώτης του οποίου το όνομα έχει σβηστεί γιατί ήταν γραμμένο με μολύβι. Όλοι γύρισαν το Πάσχα του 1941 σώοι, περπατώντας από το μέτωπο.
  
Η επόμενη φωτογραφία είναι μία επιμνημόσυνος δέηση υπέρ πεσόντων στο ηρώο τη δεύτερη μέρα του πανηγυριού, 27η Ιουλίου 1955. 



Ακολουθεί μια φωτογραφία Ελλήνων πολεμιστών στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο σε ώρα ανάπαυσης, ο δεύτερος από αριστερά είναι ο Τζουρτζιώτης Δημήτρης Κούτσιας. Τη φωτογραφία μας έστειλε η εγγονή του, κ Κατερίνα Γαβαλά.



Διαβάστε ένα κείμενο της Μαρίας Ταμπακιώτη με θέμα "Ασπροποταμίτες Βλάχοι του 19ου και 20ου αιώνα. Οι αγωνιστές του πολέμου και της ειρήνης. "

Ο Απόστολος Κούτσιας (Μπέκιος) μας έστειλε  δυο πλούσια γενεαλογικά δέντρα στα οποία πιθανόν να βρείτε και ένα δικό σας κλαδί. Γνωρίζω κι άλλους Τζουρτζιώτες που έχουν ασχοληθεί με τις ρίζες της οικογένειάς τους, έχει πολύ ενδιαφέορν να βλέπεις πως συνδένται οι οικογένειες μεταξύ τους από γενιά σε γενιά και πως προκύπτουν διπλές και τριπλές συγγένειες με τους ίδιους ανθρώπους. Γενεαλογικό δέντρο Κούτσια, Λαϊάκη.

Ο δικηγόρος Κων/νος Π. Δογάνης από την Ανθούσα είχε την ευγενή καλοσύνη να μας δώσει ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον ανάτυπο από το ετήσιο περιοδικό τού ΦΙΛΟΣ "Τρικαλινά 2010" στο οποίο συμμετείχε με μία δική του εργασία με τίτλο "Δημογραφικές - Εισοδηματικές - Φορολογικές πληροφορίες από την απογραφή των οικισμών του ανωτέρου ρου Ασπροποτάμου Τρικάλων κατά τα έτη 1454-1455 από τους Οθωμανούς". Πρόκειται για ένα κατάστιχο που συντάχθηκε μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης και στο οποίο καταγράφονται τα χωριά μας. Συγκεκριμένα αναφέρει επί λέξει για την Τζούρτζια: 
    • Ο οικισμός Curci (Τζούρτζι) ανήκε καθ' ολοκληρία στον τιμαριούχο ISA γιο του Mustafa, που ήταν σπαχής. Αριθμούσε 26 πλήρη νοικοκυριά και 3 ανύπαντρους, που αντιστοιχούν σε 133 κατοίκους, οι οποίοι πλήρωναν συνολικό ετήσιο φόρο υποτέλειας 650 άσπρα. Οι επί μέρους ετήσιοι φόροι επιβάλλονταν στα εισοδήματα:
      • Από αιγοπρόβατα φόρος 240 άσπρα
      • Από δημητριακά φόρος 150 άσπρα
      • Από μελισσοκομία φόρος 70 άσπρα
      • Από συγκομική καρυδιών φόρος 15 άσπρα
      • Από χοιροτροφία φόρος 10 άσπρα
      • Από εκμετάλλευση μύλου φόρος 10 άσπρα
      • Από τέλη γάμων και πρόστιμα φόρος 40 άσπρα
        Συνεπώς, η ετήσια συνολική φορολογία ανέροχνταν σε 650+535 = 1.185 άσπρα.

Μία ακόμα φωτογραφία από την Μαρία Ταμπακιώτη - Σίμου, η οποία τη συνοδεύει με τα παρακάτω λόγια: "Πρόκειται για την ποδοσφαιρκή ομάδα της Τζούρτζιας τη δεκαετίου του 1950.  Είναι στα Κανίκια. Στο βάθος διακρίνεται η πόρτα του νεκροταφείου. Δυστυχώς μας λείπει ο Τόλης ο Τόσκας από τη συγκεκριμένη φωτογραφία, ο γνωστός ποδοσφαιρστής της ΑΕΚ και της Εθνικής μας."
   
Όρθιοι από αριστερά: Καθιστοί:
 1. Μαυρομμάτης Αθανάσιος του Χρήστου 1. Μανώλης Μενέλαος του Νικολάου
2. Γιαννίτσης Δημήτριος του Χρήστου 2. Ταμπακιώτης Γεώργιος του Στεφάνου
3. Δήμας Ιωάννης του Βασιλείου 3. Ταμπακιώτης Στέργιος του Ευαγγέλου
4. Αλεξίου Γρηγόρης του Αθανασίου 4. Κούτσιας Χρήστος του Στυλιανού
5. Ντουβέλης Σωτήρης του Γεωργίου 5. Νικάκης Βασίλειος του Κων/νου
6. Αλεξίου Χρήστος του Αθανασίου


Φωτογραφία που μας έστειλε ο πρώην Πρόεδρος της ΦΑΤΑ Άγγελος Μανώλης με άποψη της Τζούρτζιας από το 'φράγμα' του Αγίου Γεωργίου. Είναι γύρω στο 1965 που κατασκευάστηκαν τα λεγόμενα 'ζαρζανέτια',  δηλαδή ορθογώνια συρματοκιβώτια γεμισμένα με πέτρες πουθ χρησιμοποιούνται ευρύτατα για προστασία των πρανών από τις κοίτες ποταμών.