Giurgia and the Greek vlachs - Fountains - by Mavrommati Vaso

Τα νερά της Τζούρτζιας (βρύσες, φυσικές πηγές, ρέματα)

     Μια από τις σημαντικότερες παραμέτρους για την επιλογή της θέσης ενός χωριού ήταν ανέκαθεν η ύπαρξη πολύ και καθαρού νερού, απαραίτητο για τους ανθρώπους, τα ζώα και τους κήπους. Η θέση στην οποία χτίστηκε η Τζούρτζια προσφέρει άφθονο νερό από φυσικές πηγές, τόσο μέσα στο χωριό όσο και στα γύρω υποαλπικά λιβάδια όπου βρίσκονται τα μαντριά, το δε χαμηλότερο σημείο της διατρέχεται από έναν παραπόταμο του Ασπροπόταμου, τον επονομαζόμενο Τζουρτζιώτικο.

     Κατά το παρελθόν οι πηγές μέσα στο χωριό, λόγω της σημασίας τους, οριοθετούσαν και τις διάφορες γειτονιές. Κάθε γειτονιά είχε τη δική της βρύση, σημείο συνάντησης των γυναικών που ήταν επιφορτισμένες και με αυτή τη δουλειά, πέρα από το καθημερινό μαγείρεμα, το ζύμωμα, το γνέσιμο, τον αργαλειό κλπ. Οι γυναίκες πήγαιναν στη βρύση αρκετές φορές την ημέρα, με τις βαρέλες στην πλάτη, και όπως τραγουδούν και τα δημοτικά, εκεί έβρισκαν την ευκαιρία για κουβέντες και συναναστροφές. Επίσης, κατέβαιναν στο ποτάμι φορτωμένες με μπακιρένια καζάνια και ρούχα, άναβαν φωτιά για να ζεσταθεί το νερό και έκαναν την μπουγάδα τους χτυπώντας τα ρούχα πάνω στις άσπρες πέτρες με τον ξύλινο κόπανο. Άλλες φορές πήγαιναν λίγο πιο κάτω, στον νερόμυλο και έπλεναν τις φλοκάτες και τις βελέντζες στο μαντάνι ή άλεθαν το καλαμπόκι.

 Κατά τη δεκαετία του ‘70, όλα τα σπίτια της Τζούρτζιας ήταν εφοδιασμένα με βαρέλια, τενεκέδες και δεκάδες μέτρα λάστιχο το οποίο άπλωναν από το σπίτι μέχρι και την πιο κοντινή βρύση και γέμιζαν τα βαρέλια του σπιτιού με νερό για τη λάτρα. Το πόσιμο νερό το έφερναν δυο και τρεις φορές την ημέρα με γκιούμια και παγούρια. Τις ημέρες που έβρεχε αράδιαζαν τους τενεκέδες γύρω - γύρω από την αστρέχα της λαμαρινένιας στέγης για να κερδίσουν κάποια λίτρα επιπλέον για τα βαρέλια. Όλα αυτά τελείωσαν το 1982-83 όταν κατασκευάστηκε το σύστημα υδροδότησης του χωριού (επί προεδρίας Μπάμπη Αλεξίου). Το νερό του υδραγωγείου έρχεται από την πηγή Σουλτέκου, σε υψόμετρο 1100μ βόρεια της Τζούρτζιας και γεμίζει τις δυο δεξαμενές που βρίσκονται η μια στη θέση Στρισόρ (στο δρόμο για το ξωκλήσι της Αγίας Μαρίνας) και η άλλη στο κέντρο του χωριού πάνω από την βρύση της Μπρούμπας. Το νερό του υδραγωγείου είναι πολύ καλής ποιότητας, χωνευτικό, δροσερό και επαρκές για την υδροδότηση του χωριού.

 Οι βρύσες που υπάρχουν στο χωριό και θα δούμε αναλυτικά παρακάτω, πρωτοκατασκευάστηκαν στα τέλη του 19ου με αρχές του 20ου αιώνα, τότε δηλαδή που χτίστηκαν και τα περισσότερα πέτρινα σπίτια του χωριού. Στο βιβλίο του Γεώργιου Κούτσια, Τζούρτζια - Αναδρομή στο χρόνο αναφέρεται ότι οι βρύσες πριν από τη δεκαετία του ‘80 συνήθως έφεραν μία ή δυο πέτρινες σκαλιστές κοπάνες που έδεναν πάνω σε λιθόχτιστο τοίχο. Όπως όλα τα ανθρώπινα έργα, έτσι και αυτές όμως υπέστησαν τη φθορά του χρόνου και σταδιακά αντικαταστάθηκαν με νεώτερες που, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο συγγραφέας, είναι φτιαγμένες από την ψυχρή βιομηχανοποιημένη πέτρινη τοιχοποιία.

  Επίσης, με την ολοένα και αυξανόμενη κατοίκηση του χωριού, το νερό των πηγών που βρίσκονται μέσα στο χωριό μολύνθηκε από τους βόθρους, οπότε αναγκαστικά διοχετεύτηκε στο ποτάμι και οι βρύσες συνδέθηκαν με το νερό του υδραγωγείου. Τέλος, στη δεκαετία του ‘90 ανακατασκευάστηκαν οι περισσότερες αλλά και χτίστηκαν και κάποιες καινούριες εις μνήμην αγαπημένων προσώπων.

 Στη συνέχεια καταγράφουμε τις βρύσες που υπάρχουν μέσα ή γύρω από το χωριό, αλλά και κάποιες που δεν υπάρχουν πια. Επίσης, δίνουμε κάποια στοιχεία για τις πηγές και τα ρέματα που τροφοδοτούν τον Τζουρτζιώτικο.

Θα ήθελα να ευχαριστήσω τους Τζουρτζιώτες Χρήστο Λαϊάκη, Βαγγέλη, Λαϊάκη, Κώστα Λεπενιώτη, Γιώργο Ζώγα, Παύλο Μαυρομμάτη και Μπάμπη Αλεξίου για τις πληροφορίες που μου έδωσαν.


Βρύσες μέσα στο χωριό:


Νεόκτιστη βρύση με νερό από το υδραγωγείο, στη διασταύρωση του κεντρικού δρόμου με τον  δρόμο για Κανίκια. Κατασκευάστηκε εις μνήμην του Σωτήρη Μουστάκα, από τον αδελφό του Βασίλειο Δ. Μουστάκα.



Βρύση Χούρτ, απέναντι από τα Κανίκια, στα ριζά της Κουρούνας, παλιά είχε καλό νερό που τροφοδοτούσε όλο τον κάτω μαχαλά, τώρα έχει στερέψει.



Βρύση Ταμπακιώτη, κατασκευάστηκε περίπου τη δεκαετία του ‘50 στη θέση Γκοντισόρ όπου και η πρώτη πλατεία του χωριού, έπαιρνε νερό από την πηγή Σταχίκα, τώρα είναι συνδεδεμένη με το νερό του υδραγωγείου.



Νεόκτιστη βρύση έξω από την εκκλησία του Αγ. Γεωργίου, του 1997, δωρεά του Δημ. Σ. Καμπέρη εις μνήμην του παππού του Δημ. Γ. Καμπέρη.



Βρύση πλατείας, παλιά έπαιρνε νερό από την Μπρούμπα, τώρα είναι συνδεδεμένη με το νερό του υδραγωγείου.



Η παλιά βρύση της πλατείας, της οποίας την μορφή αποθανάτισε την τελευταία στιγμή πριν την γκρεμίσουν, ο συμπατριώτης μας Απόστολος Κούτσιας, τον οποίο και ευχαριστούμε για τη φωτογραφία.



Βρύση Μπρούμπα, είχε πολύ και καλό νερό το οποίο μολύνθηκε από τις αποχετεύσεις και τώρα η βρύση είναι συνδεδεμένη με το νερό του υδραγωγείου.



Βρύση Σέχα παλιά είχε από τα καλύτερα νερά, τώρα έχει κριθεί ακατάλληλο. ΠΡΟΣΟΧΗ!!! Μην πιείτε.



Βρύση Λούνη, συνεχίζει να έχει κατάλληλο νερό, ανακατασκευάστηκε το 1994 από τους Γρηγόρη και Σωτήρη Ντουβέλη εις μνήμην του πατέρα τους Γεωργίου.



Βρύσες γύρω από το χωριό:


Βρύση Ντάκου, στη θέση Πουρί λίγο πριν την γέφυρα του χωριού, με καθαρό και δροσερό νερό. Κατασκευάστηκε γύρω στο 1965 από τον Στρατηγό Ντάκο και ανακατασκευάστηκε το 1997 από τους Κων/νο Τριζώνη, Παύλο Μαυρομμάτη, Χρήστο Αυγέρη και Γιώργο Κονταξή. Μέχρι και τέλος Μαίου ρέει δίπλα της ρέει μικρός καταρράκτης που στερεύει τα καλοκαίρια.



Βρύση στο ξωκλήσι του Προφ. Ηλία, πάνω στην Κουρούνα, πρωτοφτιάχτηκε την δεκαετία του ‘70 από τον Χρήστο Πολύζο και τον Γρηγόρη Τόσκα, ανακατασκευάστηκε τα τελευταία χρόνια.



Βρύση στο ξωκλήσι της Αγίας Μαρίνας, παίρνει νερό από την πηγή Τζούρτζιανο, περίπου 300 μέτρα αριστερά και πάνω από το ομώνυμο ξωκλήσι όπου υπάρχουν και ποτίστρες, κατασκευασμένη από την Φιλεκπαιδευτική Αδελφότητα (ΦΑΤΑ) το 1988.



Βρύση Καπριόρ, στον δρόμο Αγ. Μαρίνας – Αγ. Αποστόλων, μετά τον χαλιά, τώρα χάνεται το νερό, υπάρχει η σκέψη να την ανακατασκευάσει η ΦΑΤΑ. (φωτο: γύρω στο 1992 από εκδρομή μας)



Βρύση στο ξωκλήσι των Αγ. Αποστόλων που τροφοδοτούνταν από νερό της πηγής στην τοποθεσία Σάλτζι, μετά από την κατολίσθηση του 1990 το νερό χάθηκε και η βρύση που υπάρχει τώρα παίρνει νερό από την τοποθεσία Σου Κουρούνα ντου μπουντούρι. Ανακατασκευάστηκε το 1997 με δαπάνες Τζουρτζιωτών.



Βρύση Γκρέκου, η πιο ονομαστή πηγή της Τζούρτζιας σε υψόμετρο 1900 μέτρα στο δρόμο για τα μαντριά, με πολύ παγωμένο νερό, από τα πιο κρύα του Ασπροποτάμου. Υπήρχε από το 1930 και ανακατασκευάστηκε με δαπάνες της ΦΑΤΑ το 1989. Σύμφωνα με την παράδοση ονομάστηκε έτσι από έναν Γκρέκο, δηλαδή καραγκούνη, που ήπιε το παγωμένο νερό της και πέθανε.



Βρύσες που δεν υπάρχουν πια:
  • Η Μπούνα η οποία βρισκόταν στο δρόμο, αμέσως μετά την πλατεία, στο σημείο που υπάρχει μέχρι και σήμερα ο πανύψηλος πλάτανος.
  • Η Φουντινίκου κάτω από την πλατεία η οποία σύμφωνα με τον Γ.Ι. Κούτσια ήταν χαμηλή και έφερε μεγάλο σκαλιστό πέτρινο υδροδότη, με λίγο αλλά κρύο νερό.
  • Η πηγή του Θόδωρα, λίγο μετά τη θέση Λάκωμα, όπου και σκότωσαν έναν Τζουρτζιώτη τον Θόδωρα, στον ύπνο, μετά από παρεξήγηση στο πανηγύρι των Αγ. Αποστόλων.
  • Υπάρχει και άλλη μία Τζουρτζιώτικη βρύση έξω απο τα όρια του χωριού, ιδιαίτερης συναισθηματικής αξίας για τους Τζουρτζιώτες, διότι την είχαν κατασκευάσει οι ίδιοι και πάντα κάνανε εκεί κονάκι όταν ακόμα ανέβαιναν στο χωριό με τα ζώα. Λέγονταν "FOUDOUNA ARACHIA" και βρισκόταν στην τοποθεσία ρέματα, δηλαδή μετά την Pagoda πηγαίνοντας προς το χωριό 1,5 - 2 χλμ από την άλλη πλευρά του ρέματος. Ακόμη φαίνεται λίγο η λιθοδομή και το νερό να τρέχει διάσπαρτο. Ακριβώς από πάνω έχει όμορφες πεδιάδες που ήταν τα κονάκια. Ο δρόμος είναι λίγο στενός εκεί και δύσκολο να σταματήσει κανείς.

Πηγές (με ποτίστρες) στα ορεινά του χωριού:

  • Λα πορκ, κάτω από το ξωκλήσι της Αγίας Μαρίνας, μετά τη θέση Φανός (όπου και υπάρχει ένας μεγάλος βράχος), στην τοποθεσία αχλαδιά του Φασούλα.
  • Στην τοποθεσία Μπάντι, πάνω από το ξωκλήσι των Αγ. Αποστόλων.
  • Στα μαντριά Ρέντα, Πλάκα, Στουρνάρι.
  • Στο τοποθεσία Λάκωμα.
  • Στο Χασάνι, τοποθεσία κάτω από το Στουρνάρι  με πολύ και καλό νερό.
  • Στο Σουλτέκου απ’ όπου τροφοδοτείται και το χωριό.
  • Στη θέση Ντισκάτα Στριποάρα.
  • Tρεις πηγές υπάρχουν και στην τοποθεσία Σουρίνια, την συνέχεια της Κουρούνας μετά τον Προφ. Ηλία.

ΠοτίστραΠοτίστρα



Τα ρέματα του Τζουρτζιώτικου:

ΚαταρράκτηςΟ Τζουρτζιώτικος παίρνει νερό από δυο ρέματα αριστερά και δεξιά των Αγ. Αποστόλων τα οποία συμβάλλουν στη θέση Μπουτόκου.
Αριστερά είναι το Γκαβάνι, τοποθεσία η οποία κράταγε χιόνι όλο το χρόνο μέχρι και τη δεκαετία του ‘80 από όπου και έπαιρναν παλιά οι Τζουρτζιώτες πάγο για να χρησιμοποιήσουν στα μαγαζιά (πάγο μαύρο και σκληρό σαν τσιμέντο που το έκοβαν με τσεκούρι).
Δεξιά είναι το Χασάνι και το Σουλτέκου. Όπως προαναφέρθηκε το Σουλτέκου τροφοδοτεί το χωριό με νερό μέσω του υδραγωγείου που έχει κατασκευαστεί. Τον ίδιο ρόλο θα μπορούσε να παίξει μελλοντικά και το Χασάνι που διαθέτει εξίσου ποιοτικό νερό.














Ο αγαπητός φίλος Χρήστος Λαϊάκης μας έστειλε δυο φωτογραφίες από το πλούσιο αρχείο του.
Η πρώτη με το Γκαβάνι τον Αύγουστο του 1971, μες στο χιόνι.Στο βάθος διακρίνεται η παρέα της εκδρομής όπου ανάμεσα σε άλλους είναι και η φιλόλογος Μαρία Ταμπακιώτη - Σίμου.


Η δεύτερη είναι από μία ολοήμερη εκδρομή της νεολαίας Τζούρτζιας στη βρύση Μπάντι, τον Αύγουστο του 1968.
 Όπως αναφέρει ο Χρήστος Λαϊάκης: με ρεφενέ 10 κεμπάπ και τα συναφή. Πολλά απο αυτά τα παιδιά δεν ζούν σήμερα.Αυτά ήταν τα "River Party"εκείνη την εποχή.